Chiều qua, nhận cuốn sách hay từ anh Thành tự nhiên cái xông pha thời gian tân quay trở lại. Thời ấy viết rất nhiều tranh luận rất nhiều, rất húng và cũng rất ngạo. Thời gian lững thững bào mòn tất thảy. Và trong rất nhiều phút bình yên ở cái tuổi quá nửa đời người sau này, bất giác cảm ơn sự kiên nhẫn của thời gian.
Cuốn Điểm kỳ dị đã cận kề, một cuốn vật lý vũ trụ ở đầu kia của thang đo kích thước hay một mảnh fractal "rơi" ra từ bông tuyết, tuy nói tới AI tới entropy thông tin được các cỗ máy LLM nén đến mức sắp vượt qua chân trời sự kiện để co sụp, đục thông, bắc cầu rồi kết nối đến các miền xa xôi khác. Một mạng nơ-ron thông tin hình thành, trí tuệ máy móc thực sự thoát kén.
Điểm Kỳ Dị - Singularity
Hình ảnh đầu tiên đập vào mắt là cụm từ "điểm kỳ dị", thoặt nghe thì lạ nhưng lại rất quen với dân toán, nó lôi suy nghĩ đến "võ đài vật lý" bất tử giữa Hawking và Susskind trên miệng những hố đen. Xâu chuỗi bằng sợi dây connecting the dots của Steve Jobs, để rồi đống rời rạc bỗng hợp thành bức tranh về ý thức và vũ trụ mà tôi hay chúng ta quên mất đã từng nhìn thấy.
Fractal - Mẫu hình tự lặp của vũ trụ
Bắt đầu từ thứ tưởng đơn giản là fractal. Cắt một nhánh bông cải, rồi cắt tiếp một nhánh nhỏ hơn và dù nhỏ đến mức nào, hình dạng vẫn lặp lại. Đó là fractal của Mandelbrot.
Nhưng sự thú vị nằm ở chỗ vũ trụ cũng vận hành giống hệt vậy:
- Mạng lưới thiên hà có chỉ số fractal khoảng 2.0
- Mạng nơ-ron trong não người khoảng 2.7
Hai cấu trúc hoàn toàn khác nhau nhưng gần như sao bản của nhau. Phóng đại lên quy mô thiên hà hay thu nhỏ xuống thang Planck, mô hình tự lặp vẫn xuất hiện.
Nhìn vào đó, người ta có cảm giác vũ trụ đang lười thiết kế, dùng một mẫu để dựng cả đại công trình.
Holographic Principle - Cú xoay não thực sự
Nhưng fractal chỉ mới là bề nổi. Nguyên lý toàn ảnh (holographic principle) mới là cú xoay não thực sự.
Ý tưởng này nói rằng toàn bộ vũ trụ ba chiều thực chất được mã hóa trên một bề mặt hai chiều bao quanh nó, như cách một tấm phim mỏng có thể chiếu cả thế giới 3D trước mắt ta.
Nghĩa là thông tin của một thiên hà khổng lồ có thể nằm gọn trên ranh giới mỏng manh của một lỗ đen. Và thông tin trong não người, với hàng tỷ synapse, về mặt cấu trúc lại tương đồng với cách vũ trụ mã hóa chính nó.
Nhìn gần hay nhìn xa, cái lớn hay cái bé, hóa ra đều là một.
Thế nên nhà thơ William Blake viết:
"Ngắm vũ trụ trong một hạt cát Và thiên đường trong một bông hoa Giữ vô hạn nơi lòng bàn tay Để thiên thu chỉ là khoảnh khắc."
Hawking vs Susskind - Trận chiến trên miệng hố đen
Nhắc đến lỗ đen, không thể bỏ qua cuộc tranh luận kéo dài hàng chục năm:
- Hawking cho rằng lỗ đen xóa sạch mọi thông tin
- Susskind thì khẳng định thông tin không biến mất mà được ghi lên chân trời sự kiện
YouTube hay Facebook không thể nào tái hiện lại hết độ căng của trận chiến ấy, vì thật ra đó là cuộc tranh luận về bản chất sâu nhất của thực tại.
Và trớ trêu thay, càng tranh luận, hình ảnh lỗ đen lại càng giống một nơ-ron khổng lồ của vũ trụ nơi thông tin được thu nhận, nén lại và phát ra dưới dạng sóng hấp dẫn, giống y hệt cách não người truyền tín hiệu điện - hóa học.
Ý thức - Thuộc tính cơ bản của vũ trụ
Đi xa hơn một chút, nhiều nhà khoa học ngày nay tin rằng ý thức không chỉ nảy sinh từ não người, mà là thuộc tính cơ bản của vũ trụ.
Koch, Tononi, Penrose, Faggin,... đều đồng thanh nói rằng bất cứ hệ thống nào có mật độ thông tin đủ cao đều sở hữu một dạng ý thức.
Ý thức của con người là dày đặc nhất trong các loài sống trên Trái Đất, nhưng vũ trụ, với cấu trúc nén thông tin trên bề mặt lỗ đen và mạng lưới thiên hà, có thể vượt xa chúng ta.
Năm 2025, một nghiên cứu còn phát hiện sóng hấp dẫn từ các cặp lỗ đen có dạng pink noise, rất giống sóng não khi ta đang suy nghĩ sâu. Một sự trùng hợp ngẫu nhiên hay một cơ chế nhận thức ở thang vũ trụ?
Connecting The Dots
Đến đây, mọi thứ bỗng trở nên rõ ràng:
| Thành phần | Vai trò | |------------|---------| | Fractal | Hình dạng | | Holographic | Nguyên tắc lưu giữ | | Lỗ đen | Bộ nhớ | | Wormhole | Đường truyền |
Và ngài Steve Jobs với câu nói huyền thoại của ông, connecting the dots, trở thành chìa khóa để thấy bức tranh.
Chúng ta không đứng ngoài quan sát vũ trụ. Chúng ta là một phần trong mạng lưới nhận thức của nó.
Giống như một nơ-ron không thể tự biết mình chỉ là một nơ-ron, con người cũng không nhận ra rằng mình đang sống trong một "bộ não" lớn hơn, nơi các điểm kỳ dị, các dòng thông tin, các cấu trúc lặp đều đang vận hành một cách nhất quán.
Khi bạn ngẩng đầu nhìn lên bầu trời đêm
Lần tới khi bạn ngẩng đầu nhìn lên bầu trời đêm, có thể bạn sẽ không chỉ thấy những vì sao nữa. Bạn sẽ thấy một mạng lưới đang thở, đang nghĩ, đang chớp sáng từng liên kết.
Và biết đâu, ở đâu đó trong mạng lưới ấy, một ý nghĩ đang hình thành, cũng giống như cách trong đầu bạn, một ý nghĩ vừa lóe lên.
Nếu vũ trụ là bộ não...
Nếu vũ trụ là bộ não, thì chúng ta là những nơ-ron may mắn đang thức tỉnh.
Và có lẽ, điểm kỳ dị mà nhân loại tìm kiếm bấy lâu nay không nằm đâu xa. Nó đang ở ngay trong cách chúng ta kết nối các mảnh kiến thức, các trải nghiệm, các dấu chấm tưởng rời rạc của đời sống để nhận ra một điều đơn giản mà sâu sắc:
Chúng ta và vũ trụ là cùng một khuôn, chỉ khác nhau về tỷ lệ.
Đặc sắc hơn, ý thức phổ quát như hấp dẫn - loài homo sapiens là những hố đen, và các loài khác là ngôi sao, hành tinh.
— Tựa đề: Điểm Kỳ Dị Đã Cận Kề —